Czym są Trojany bankowe i jakie stanowią zagrożenie?

Czym są trojany bankowe i jak działają?

Trojany bankowe to złośliwe oprogramowanie, które maskuje się pod pozornie nieszkodliwymi aplikacjami lub plikami. Nazwa pochodzi od mitycznego konia trojańskiego, który ukrywał w sobie zagrożenie, podobnie jak te współczesne programy. W przeciwieństwie do klasycznych wirusów, trojany nie replikują się samodzielnie, lecz polegają na nieświadomym działaniu użytkownika, który je instaluje na swoim urządzeniu. Działają w ukryciu, wykradając wrażliwe dane i umożliwiając cyberprzestępcom dostęp do kont bankowych.

Trojany bankowe potrafią:

• Kraść dane logowania do bankowości internetowej i mobilnej, a także informacje o kartach płatniczych.
• Przechwytywać jednorazowe hasła SMS i kody uwierzytelniające dwuskładnikowego uwierzytelniania (2FA).
• Ukrywać wiadomości SMS od banków przed użytkownikiem, jednocześnie przesyłając je przestępcom.
• Nakładać swój oszukańczy interfejs (overlay attack) na oryginalne aplikacje bankowe, co sprawia, że fałszywy ekran wygląda identycznie jak prawdziwy. Ofiara wprowadza dane do fałszywej aplikacji, a trojan wysyła je cyberprzestępcom.
• Rejestrować naciśnięcia klawiszy (keylogging), przesyłając je atakującym.
• Kraść pliki cookie sesji przeglądarek, które zawierają dane takie jak stan logowania czy preferencje witryny, umożliwiając dostęp do kont związanych z instytucjami finansowymi.
• Umożliwiać zdalną kontrolę nad systemem (Remote Access Trojan - RAT), co pozwala przestępcom na zarządzanie zainfekowanym urządzeniem bez wiedzy i zgody użytkownika, a także instalację dodatkowego złośliwego oprogramowania.
• Automatycznie aktywować się po przypadkowym uruchomieniu złośliwego pliku, nawet jeśli użytkownik nieświadomie zainstalował program udający np. grę mobilną lub aktualizację.

Narzędzia używane przez trojany bankowe stale są udoskonalane i dostosowywane do nowych systemów czy silniejszych zabezpieczeń bankowych. Cyberprzestępcy często dzielą się kodami źródłowymi swojego oprogramowania, co przyspiesza tworzenie nowych wariantów. Wiele z tych złośliwych programów jest dostępnych w modelu Malware-as-a-Service (MaaS), co obniża próg wejścia dla mniej zaawansowanych technicznie atakujących.

Jak rozprzestrzeniają się trojany bankowe?

Istnieje kilka głównych sposobów infekowania urządzeń trojanami bankowymi:

• Aplikacje mobilne: Sklep Google Play jest popularnym celem dla atakujących ze względu na dużą liczbę użytkowników. Mimo warstw zabezpieczeń, zainfekowane aplikacje mogą trafić do sklepu i zostać pobrane przez tysiące użytkowników zanim zostaną wykryte i usunięte. Aplikacje z Google Play są również rozpowszechniane na stronach zewnętrznych, które mogą nie mieć odpowiednich procedur bezpieczeństwa. Cyberprzestępcy używają też tzw. dropperów - złośliwego oprogramowania, którego zadaniem jest instalacja innych szkodliwych programów na urządzeniu ofiary. Niestety, pomimo starań zespołów bezpieczeństwa firm Apple i Google, wciąż nie udało się całkowicie zwalczyć złośliwego oprogramowania przemycanego do legalnych sklepów z aplikacjami.
• Wiadomości e-mail i SMS (phishing i smishing): Przestępcy tworzą wiadomości, które mają przyciągnąć uwagę i wymusić szybką reakcję, np. informując o opóźnionej dostawie, anulowaniu konta bankowego, zawieszeniu subskrypcji platformy streamingowej, konieczności weryfikacji danych lub nieopłaconej fakturze za media. Wiadomość zazwyczaj zawiera złośliwy link prowadzący do fałszywej strony, która infekuje urządzenie lub wyłudza wrażliwe dane. Przestępcy mogą podszywać się pod banki (np. PKO BP, Santander), firmy kurierskie (InPost, DHL, Poczta Polska), portale ogłoszeniowe (OLX), czy dostawców usług (Orange, Netflix). Często wiadomości te są wysyłane ze zwykłych numerów telefonów lub z nadpisów generycznych (np. "Info", "Verify").
• Skompromitowane strony internetowe i złośliwe reklamy (malvertising i SEO poisoning): Złośliwe reklamy online są powszechnym sposobem infekowania urządzeń. Przestępcy tworzą reklamy ze złośliwym kodem lub wstrzykują taki kod do legalnych reklam, które są wyświetlane bez wiedzy portali. Atak może rozpocząć się, gdy przeglądarka napotka taką reklamę, wyświetlając wyskakujące okienka proszące o zgodę na działania (np. aktualizację Flash) lub inicjując instalację złośliwego oprogramowania. Fałszywe reklamy w mediach społecznościowych (np. Facebook, Instagram) oraz w wyszukiwarkach (Google Ads) zyskują na znaczeniu, podszywając się pod znane marki i promując złośliwe oprogramowanie. Cyberprzestępcy coraz częściej wykorzystują także SEO poisoning (zatrucie wyników wyszukiwania), umieszczając złośliwe strony na wysokich pozycjach w Google i Bing, udając legalne serwisy oferujące oprogramowanie lub aktualizacje.
• Nielegalne oprogramowanie: Trojany mogą dostać się do systemu w wyniku pobierania pirackiego oprogramowania, cracków, trainerów czy cheatów do gier.
• Zewnętrzne nośniki danych: Pendrive'y z nieznanego źródła mogą zawierać złośliwe oprogramowanie aktywujące się po podłączeniu do urządzenia.

Przykłady trojanów bankowych

Pierwszy trojan skoncentrowany na kradzieży danych bankowych, Zeus (Zbot), został zidentyfikowany w 2007 roku. Jego mobilna wersja, Zitmo (Zeus-in-the-mobile), pojawiła się w 2010 roku i potrafiła nawet ominąć dwuetapowe uwierzytelnianie. Zeus zainfekował miliony urządzeń, tworząc największy botnet w historii, i był aktywny do 2013 roku. Zbot jest bardzo szkodliwym trojanem, który wykrada dane osobiste, modyfikuje system i zbiera informacje o wciskanych klawiszach.

Współczesne znane trojany bankowe to:

• SOVA i Nexus - aktywne w ostatnich latach. Nexus potrafi kraść kody uwierzytelniania dwuskładnikowego z SMS-ów i Google Authenticator, zbierać informacje z portfeli kryptowalutowych oraz kraść pliki cookie z witryn finansowych.
• HookBot i Coper (aka Octo) - nowsze rodziny złośliwego oprogramowania mobilnego, które pojawiły się po spadku aktywności tradycyjnych trojanów bankowych. Coper maskował się pod popularnymi aplikacjami VPN czy przeglądarkami.
• SpyNote - zaawansowany trojan zdalnego dostępu, którego kod źródłowy wyciekł w 2022 roku, co doprowadziło do powstania wielu wariantów. Pozwala przechwytywać wiadomości SMS, nagrywać dźwięk, rejestrować naciśnięcia klawiszy, śledzić lokalizację GPS i monitorować aktywność użytkownika. Działa w tle i blokuje próby odinstalowania.
• Agent Tesla.RAT, Remcos.RAT, RedLine.Stealer, Quakbot.Botnet, AsyncRAT, Lumma.Stealer, Snake.Keylogger, Formbook.Stealer, Vidar.Stealer - te rodziny złośliwego oprogramowania były najczęściej obserwowane w sieci w 2024 roku. Szczególnie Lumma Stealer, który jest zaawansowanym infostealerem dostępnym w modelu MaaS, zyskał na popularności, kradnąc dane uwierzytelniające, pliki cookie sesji przeglądarki i portfele kryptowalut.
• Quasar RAT (Remote Access Trojan) - często wykorzystywane narzędzie w cyberprzestępczości, udające legalne oprogramowanie administracyjne. Umożliwia zdalny dostęp do systemów, przechwytywanie aktywności na klawiaturze, zdalne zarządzanie i manipulowanie danymi. W listopadzie 2024 roku wykorzystano go w atakach podszywających się pod PKO BP i Santander Bank Polska.

Skutki infekcji trojanem bankowym

Obecność trojana na urządzeniu bywa trudna do rozpoznania, ponieważ są one zaprojektowane do działania w ukryciu. Podejrzane symptomy obejmują spowolnienie pracy systemu, niewyjaśnione zmiany w ustawieniach, niespodziewane komunikaty o błędach lub aktywność sieciową przy braku uruchomionych aplikacji. Szczególnie niepokojące powinny być nieautoryzowane transakcje bankowe, niewyjaśnione logowania do kont czy pojawienie się nieznanych programów w systemie.

Konsekwencje ataku trojanem bankowym mogą być bardzo poważne:

• Utrata danych i pieniędzy: Bezpośrednia kradzież środków z kont bankowych.
• Kradzież tożsamości: Uzyskane dane mogą być wykorzystane do innych oszustw.
• Przejęcie kont społecznościowych: Skradzione dane logowania mogą posłużyć do oszustw finansowych (np. "na BLIK-a") lub do siania dezinformacji i dalszego szerzenia złośliwego oprogramowania wśród znajomych ofiary.
• Niefinansowe skutki: Dla ofiar, uświadomienie sobie oszustwa może być bardzo stresujące, prowadząc do poczucia żalu, a nawet paniki, wymagającej wsparcia psychologicznego. Oszustwa oparte na emocjonalnej relacji (np. "love scam") są szczególnie traumatyzujące.

Jak chronić się przed trojanami bankowymi?

Skuteczna ochrona przed trojanami wymaga wielopoziomowego podejścia do cyberbezpieczeństwa. Oto kluczowe praktyki:

• Aktualizuj swoje oprogramowanie na bieżąco: Posiadanie najnowszej wersji oprogramowania, w tym systemu operacyjnego, przeglądarek i innych programów, jest kluczowe. Programiści stale monitorują oprogramowanie pod kątem luk bezpieczeństwa i wydają aktualizacje, które je usuwają. Dobrą praktyką jest włączenie automatycznych aktualizacji.
• Używaj silnych haseł i narzędzi do zarządzania nimi: Silne hasła są kluczowe dla bezpieczeństwa online. Warto korzystać z menedżerów haseł, które generują skomplikowane i unikalne hasła.
• Włącz uwierzytelnianie dwuetapowe (2FA): Jeśli usługa lub strona umożliwia dwuetapową weryfikację, warto z niej skorzystać. Nawet jeśli ktoś pozna Twoje hasło, nie uzyska dostępu do konta bez potwierdzenia tożsamości w drugim kroku. Klucze sprzętowe są jedną z najbezpieczniejszych metod 2FA, odporną na socjotechnikę.
• Chroń dane na swój temat w mediach społecznościowych: Informacje umożliwiające identyfikację, takie jak data i miejsce urodzenia, zawód, stan cywilny, czy numer telefonu, mogą być wykorzystane przez cyberprzestępców do tzw. social hackingu, prowadzącego do włamań na konta czy do bankowości internetowej. Upewnij się, że nie publikujesz danych wrażliwych i że Twoje posty są widoczne tylko dla znajomych.
• Pobieraj aplikacje tylko z zaufanych źródeł: Korzystaj wyłącznie z oficjalnych sklepów, takich jak Google Play lub App Store. Unikaj instalowania aplikacji z nieznanych źródeł, ponieważ mogą zawierać złośliwe oprogramowanie.
• Używaj solidnego oprogramowania antywirusowego: Ważne jest posiadanie aktualnego antywirusa z funkcją ochrony w czasie rzeczywistym, który wykrywa i usuwa złośliwe oprogramowanie.
• Weryfikuj poprawność adresów URL: Zawsze sprawdzaj, czy adres strony, na której się znajdujesz, jest poprawny i nie zawiera podejrzanych znaków (np. "0" zamiast "O"). Jeśli masz wątpliwości, wpisz adres strony ręcznie w przeglądarce.
• Chroń swoje dane osobowe i finansowe: Unikaj podawania numeru PESEL, serii i numeru dowodu osobistego, danych kart kredytowych/płatniczych oraz haseł na stronach, których autentyczność jest wątpliwa.
• Korzystaj z zapory sieciowej (firewall): Firewall jest kluczowym elementem wspierającym cyberbezpieczeństwo.
• Regularnie twórz kopie zapasowe swoich danych: Aby zabezpieczyć dane przed potencjalną utratą, zaleca się tworzenie kopii zapasowych na zewnętrznych nośnikach lub w chmurze.
• Monitoruj aktywność na swoich kontach bankowych: Regularne sprawdzanie historii transakcji i listy zainstalowanych aplikacji może pomóc w szybkim wykryciu nieautoryzowanych działań.
• Bądź ostrożny wobec ofert obiecujących szybkie i wysokie zyski: Bardzo często świadczy to o próbie oszustwa, zwłaszcza w kontekście fałszywych inwestycji. Zanim podejmiesz decyzję o inwestycji, skonsultuj się z licencjonowanym doradcą. Pamiętaj, że jeśli oferta wydaje się zbyt atrakcyjna, aby mogła być prawdziwa, istnieje duże prawdopodobieństwo, że jest to oszustwo.
• Uważaj na oferty odzyskania utraconych środków: Cyberprzestępcy często publikują reklamy obiecujące pomoc w odzyskaniu pieniędzy utraconych w wyniku oszustwa inwestycyjnego, ale w rzeczywistości jest to kolejna próba wyłudzenia.